ქართული კინოს ისტორია

 ქართული კინოს ისტორია მე-20 საუკუნის დასაწყისიდან იწყება. ქართული აუდიტორია ძმები ლუმიერების კინემატოგრაფს 1896 წელს გაეცნო. 1900 წელს ფოტოგრაფმა დავით დიღმელოვმა ლუმიერების სისტემის საპროექციო აპარატურა შეიძინა და ვაჟთან  ალექსანდრესთან ერთად, ჯონ მორისის ფსევდონიმით საქართველოს სხვადასხვა მხარეები მოიარა. 1905 წელს სოფია ივანიცკაიამ – ოდესელმა საქმიანმა ქალმა – მუშტაიდის ბაღში იმ დროისათვის საკმაოდ დიდი საზაფხულო კინო ააშენა. სოფია ივანიცკაიას ფინანსური მხარდაჭერით ალექსანდრე დიღმელოვმა 1909 წელს დაიწყო კინო ქრონიკის გადაღება. შემდგომში ამ კინოს ნეგატივები კინოქრონიკისთვის შეიძინა პატემ.

1912 წ. ვასილ ამაშუკელმა გადაიღო პირველი სრულმეტრაჟიანი დოკუმენტური ფილმი  "აკაკი წერეთლის მოგზაურობა რაჭა-ლეჩხუმში", რომელიც გამოჩენილი ქართველი პოეტის მოგზაურობას აღწერს.

1916-1928 წწ. პროდუსერი გერმანე გოგიტიძე ჩაუდგა სათავეში პირველი ქართული მხატვრული ფილმის –ალექსანდრე წუწუნავას "ქრისტინეს" - გადაღებას. ფილმი ეგნატე ნინოშვილის მოთხრობას ეფუძნება.

განათლების სახალხო კომისარიატში 1921 წელს კინოს სექცია გაიხსნა, რომელიც 1923-1928 წლებში საქკინმრეწველობად მოიხსენიებოდა.
ქართული ფილმების პირველი ჩვენება – "არსენა ჯორჯიაშვილი" (1921, რეჟისორი ივანე პერესტიანი), "სურამის ციხესიმაგრე" (1922, რეჟისორი ივანე პერესტიანი), გამზრდელი (1922, ვლადიმერ ბარსკი) – ლიონის საერთაშორისო კინო ფესტივალზე 1924 წელს ჩატარდა.
მე-20 საუკუნის პირველ ნახევარში ფილმების უმეტესობა ლიტერატურულ ნაწარმოებებს ეფუძნებოდა. ალექსანდრე წუწუნავამ და კოტე მარჯანიშვილმა გაუკვალეს გზა ახალი თაობის ქართველ კინემატოგრაფებს, როგორიცაა მიხეილ კალატოზიშვილი, მიხეილ ჭიაურელი, კოტე მიქაბერიძე, ნიკოლოზ შენგელაია და სხვები. ამ რეჟისორებმა თავიანთი ფილმებით ხელი შეუწყეს ქართული კინოს აღმავლობას. 1928 წლიდან შემდგომი ოთხი წლის განმავლობაში შეიქმნა ისეთი ცნობილი ფილმები, როგორიცაა ნიკოლოზ შენგელაიას "ელისო" (1928), კოტე მიქაბერიძის "ჩემი ბებია" (1929), მიხეილ კალატოზოვის "ჯიმ შვანთე" (1930) და მიხეილ ჭიაურელის "ხაბარდა" (1931). ახალგაზრდა რეჟისორებმა ჩამოაყალიბეს კინემატოგრაფიის ახალი და ორიგინალური ფორმები.
ზოგიერთი ფილმი აღმოჩნდა მიუღებელი საბჭოთა ცენზურისთვის. მაგალითად, ავანგარდის ხელოვნების ნიმუში "ჩემი ბებია" 40 წლის მანძილზე იყო აკრძალული. მიხეილ კალატოზიშვილის ფილმი "ლურსმანი ჩექმაში" (1931),  ასევე აკრძალული იყო, მიუხედავად იმ ფაქტისა, რომ მისი რეჟისორი 40-იან წლებში საბჭოთა კავშირის კინემატოგრაფიის მინისტრის მოადგილე იყო, მისი ფილმი `წეროები მიფრინავენ~ კი 1958 წლის კანის კინო ფესტივალის მთავარი ჯილდოს მფლობელი გახდა.
კინო რეჟისორების ახალი ტალღა 50-იანების დასაწყისიდან გამოჩნდა.  რეზო ჩხეიძეს და თენგიზ აბულაძის ფილმმა `მაგდანას ლურჯა~ კანის ფესტივალის მთავარი ჯილდო მიიღო. კიდევ რამდენიმე ახალი რეჟისორი გამოჩნდა 60-იან წლებში, რომელთაც ქართულ კინოში სრულიად ახალი კინომატოგრაფიული ენა დაამკვიდრეს. ისინი განსხვავდებოდნენ ერთმანეთისგან და თავიანთი წინამორბედებისგან. მათ შორის იყვნენ ელდარ შენგელაია, გიორგი შენგელაია, ოთარ იოსელიანი, მერაბ კოკოჩაშვილი, სერგო ფარაჯანოვი, ალექსანდრე რეხვიაშვილი, მიხეილ კობახიძე და სხვები. ისინი წარმოადგენდნენ ქართული კინოს პროტაგონისტებს, რომლებიც იბრძოდნენ დამკვიდრებული წეს-ჩვეულებებისა და სტერეოტიპების წინააღმდეგ. საბჭოთა კავშირში 60-70-იან წწ შექმნილი ფილმები მიჩნეული დისიდენტურად და არსებული სისტემის მოწინააღმდეგედ ფაბულების, მეტაფორებისა და სიმბოლოების საშუალებით. ბოლო დროს ჩატარებული გამოკვლევის მიხედვით ოთარ იოსელიანის "გიორგობის თვე", გიორგი შენგელაიას "ალავერდობა", ელდარ შენგელაიას "არაჩვეულებრივი გამოფენა" და მერაბ კოკოჩაშვილის "დიდი მწვანე ველი" დღესაც ყველაზე საყვარელ, 10 ქართული ფილმის სიაში შედის.  40-იან წლებში წარმოებული რამდენიმე ფილმის შემდეგ, 60-იანი წლები ითვლება ქართული კინოს აღორძინების პერიოდად.
შემდეგი თაობა 80-იან წლებში გამოჩნდა – თემურ ბაბლუანი, ნანა ჯორჯაძე, დიტო ცინცაძე, ტატო კოტეტიშვილი, ლევან ზაქარეიშვილი, გოგიტა ჭყონია, ალეკო ცაბაძე და სხვები. სამწუხაროდ ქვეყანაში არსებული პოლიტიკური, სოციალური და ეკონომიკური მდგომარეობის გამო მათ საქართველოში მხოლოდ რამდენიმე ფილმის გადაღება მოახერხეს.
90-იანი წლებიდან დაწყებული ქართული კინო სტაგნაციის პერიოდს განიცდიდა – ამ პერიოდში ფილმების მინიმალური რაოდენობა გამოვიდა.  
2005 წლიდან ქართული კინო განახლების პერიოდს განიცდის. გამოჩნდა ახალი თაობა, ქვეყანას დაუბრუნდნენ რეჟისორები, რომლებმაც სამშობლო 90-იან წლებში დატოვეს. სახელმწიფო და კერძო სექტორებმა დაიწყეს კინო წარმოების დაფინანსება. ქართული კინო დაბრუნდა ქვეყნის კინოთეატრებში და საერთაშორისო ფესტივალებზე.

წყარო